آن عقاب مســـت و ایـــن زاغ پیــر! /محمد آمین فروتن

 پهلو های فلسفی وتوحیدیی  فتوای رمضان !
                       پیوسته به گذشته قسمت دوم و پایانی :

برای ورود به بحث مربوط به رمضان می بایستی هدف اصلی این فریضه را  به عنوان یک گفتمان فلسفی در حوزه توحید توضیح نمود  و به چند پرسش  گوناگون فلسفی پاسخ داد . نخست باید به این پرسش متعلق به فریضه رمضان که آیا تنها انسان به حیث یک موجود هدف مند اجتماعی در تاریخ بشر مکلف به انجام فریضه ای موسوم به رمضان بوده است یا هم انسان بحیث یک موجود فعالی که مؤلد خِرد و عقل است به عنوان یک حلقه کوچک اما در عین حال جانشین پروردگار در هستی مأمور گشته است تا سالی یکماه چنانچه قرآن تصریح نموده است که زمان روزه از سحر تا اول شب یعنی غروب آفتاب است  مفهوم آیه ۱۸۷ البقره  ؟

روزه بگیرد .و به قول روشن قرآن همه هستی و تمامی حلقه های از کائنات نزد خدا تسبیح می گویند و به سجده میروند .  بنا بر این بی ربط نخواهد بود که اگر ضرورت این عملیه را بصورت مشاجره آمیزو گفتمانی  درپرتو قوانین حاکم بر هستی مورد بررسی قرار دهیم به پاسخ این پرسش علمی که ذره ، ذره ای از کائینات و هستی همچنان تمامی  سلول ها و حجرات زنده جان در طبیعت نیاز نوبتی و متحرک  به  یک تصفیه عمومی دارند و انسان به عنوان یک حلقه آگاه و خرد مند کائنات که خداوند وی را نمائنده و خلیفه خود در هستی انتخاب نموده است بخشی از فرآیند رمضان به شمار می آید ، فلاسفه و دانشمندان  معاصر پس از قربانی های بی شماری در راه علم و فلسفه به این کشف بی نظیری دست یافته اند که جهان حادث و مسبوق به عدم است در مقابل خلقت از ماده.هر چیز از ذات خداوند وجود یافته و بطور تام تابع فعل و مشیت اوست. اوگــــوســـتین قـــــدیـــــس (Saint Augustinus) ازتأثیرگزارترین فیلسوفان و اندیشمندان مسیحیت در دوران باستان و اوایل قرون وسطی  این سخن را در جائی اینگونه بیان می کند:

دگرگونیهایی که دراشیاء این دنیاکه آخرین و پایین ترین مرحله خلقت واقع می شوندآشکارا بایدبر ماده ای بی شکل عارض شوند واگر تمام صورت ها به دور افکنده شوند تا انجاکه به غیراز این بنیان بی شکل که از رهگذرش اشیا از صورتی به صورت دیگرتغییرمی کنندچیزدیگری باقی نمی ماند.فقط یک خیال پردازمیتوانست با توسل به خیالات سرکش خودمدعی شود  که این بنیان بی شکل می تواند شاهدی  بر دگرگونی های زمان باشد.چنین چیزی برای آن یکسره محال است زیرا بدون تغییر از سنخ حرکت اساسأ زمان وجود ندارد و آنجا که صورتی  وجود ندارد دگرگونی نیست.این کشف فلاسفه و دانشمندان ما وهمه روشنفکران نو اندیش و مسلمان جهان  را به اصل زرین قرآن که در شب قدر یا همان شب تعیین مقدرات و سرنوشت بشر نزول یافته است ممنون میسازد که بدون شک شب قدربه قول اکثریتی از مفسران و دانشمندان جهان  در همان دهه ء آخیر ماه رمضان در تمامی نقاط زمین بؤقوع می پیوندد مطمئن می سازد و مکلف

از این مبحث چنین نتیجه گیری بعمل می آید که چنانچه قرآن پاک  همه حلقه های از کائنات و هستی را تسبیح گویان به معرفی گرفته است همه حلقه های از هستی در حرکت اند و تابعیت از زمان و مکان دارند وقتی در فرآیند همین زمان و مکان به تعاملات و دگرگونی های فزیکی قرار میگیرند لاجرم نیاز به یک تمیز کاری وویرائیش عمومی دارند اما نه میتوانند بدون اقتدأ بر انسان این خلیفه ء خدا به عنوان یک موجود تسبیح گو اظهار وجود کنند ، باید گفت که معنای تسبیح بر مفهوم محاسبه نیز پایبندی  به چنین نظم و پاکی را میرسانند

    پهلو های فلسفی وتوحیدیی  فتوای رمضان  در پارادائیم رحمت الهی !

در علم تاریخ آنگاه که ارتباط انسان با هستی و خلقت بصورت مستدل و بر اساس دیالیکتیک عقلانی برقرار نشده باشد بدون هرگونه تردید بر تمامی پژوهش ها ی که پیرامون حیات تاریخی – سیاسی و فرهنگی انسان تأثیرناگواری  می افگنند و این عملیه تا آنجا به پیش برده میشود که نسل های گوناگون بشریت که پس از این عیب عمومی فلسفی به دنیا می آیند نسبت به بسیاری ازافکار و اندیشه ها بصورت توهومی قضاوت می کنند ، نباید فراموش کرد که این نوع کژ فهمی ها ی توهم زأ زمانی برای انسان معاصر به میراث مانده شد که نگاه انسان نسبت به مفهوم  دین درچهارچوب های از قبل آماده شده ای که منجر به مسخ هویت علم گردید وعلم  این جوهر خداگونه گی انسان  را به دوبخش علوم دینی و علوم غیر دینی تقسیم نمودند ، کاملأ طبیعی است که در چنین تقسیم بندیی ای که به بخشی از هویت انسان تعلق دارد انسان این جانشین خداوند در زمین دچارذلت و  حقارت تاریخی گردد درحالیکه  هیچگاه نه میتوان مؤلفه ء علم وخِرد  را  به قسمتی ازدین و یاهم لا دینی نسبت داد و تقسیم نمود و اصولأ این گونه تقسیم بندی ها در حوزه خِرد و آگاهی امکان پذیر نه میباشد . وقتی خداوند بزرگ در آیه ای سوم سوره المائده قرآن پاک با صراحت اعلام میدارد : الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإسْلامَ دِینًا  در واقیعت مسیرحیات  تاریخی ای هستی و انسان را در قلمرو دین و اسلام تعیین می دارد ، اکثریتی از قرآن شناسان معاصر اکمال دین را به کامل ساختن خلقت کائنات تفسیر میدارد که برای کشف آن نعمت اش را که همانا خِرد متعهد و کشف کننده ماهیت هستی نامیده شده برای ادامه حیات آئنده بشر بنام اسلام به عنوان یک اندیشه و حرکت علمی بشری در تاریخ در نظر گرفته شده است و در بند دوم آیه متبرکه یعنی  وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإسْلامَ دِینًا تجلی یافته است .

اکنون و در روشنی ی تفسیر این آیه ای از قرآن به این نتیجه می رسیم که از دیدگاه اسلام، حرکت و سیر تاریخ به سوی عبودیت به اساس سیر علمی و خردمندانه حاکمیت ارزش هاست و اگر غیر از این  بود، حرکت تاریخ امری پوچ می نمود. و حرکت تکاملی در فطرت و گوهر تاریخ و لازمۀ ذات آن است که  طبیعت تاریخ نه یک طبیعت مادی محض، بلکه شامل تمام ابعاد انسانی به شمار می رود . انسانِ خردورز و متعهد و مهذب است که می تواند به عبودیت و قرب الهی نایل شود و خود را در مدار هستی و فرجام تاریخ قرار دهد . البته نگاه غیر توحیدی به هستی و انسان در تاریخ که لزومأ یک نگاه شرک آلود وغیر عقلانی به شمار می اید و در بخشی از فتوای BBC به آن اینگونه اشاره شده است :

اختلاف اصلی بر سر سرزمین‌های بخش دوم است که طول روز در آن از هجده تا کمتر از بیست و چهار ساعت می رسد و نزدیک به ۳۰٪ از خشکی‌های کره‌‌ زمین را تشکیل می‌دهند. کشورهای حوزه اسکاندیناوی، بریتانیا، آلمان، هلند، فرانسه و شمال روسیه، از جمله همین سرزمین‌ها هستند.بسیاری‌ها در این کشورها می‌گویند که در چنین ساعات دراز روزه گرفتن بسیار دشوار خواهد بود، بخصوص برای افراد مسن. دانشمندان مسلمانی که خواستار کاهش ساعت‌های روزه گرفتن در این کشورها هستند، به آیه ١٨۵ سوره بقره اشاره می‌کنند که در پی آیه صیام آمده است. این آیه تصریح می‌کند که “خداوند برای شما آسودگی می‌خواهد نه مشقت و عُسر.”

                    پس چه باید کرد ؟

   آیا براستی هم اسلام دین مشقت و خشونت است ؟

هرچند درآخرین  بخشی از فتوای موسوم به فتوای BBC کار همه پژوهشگران را آسانی بخشیده است و با بیان این  مطلب که : …………بسیاری‌ها در این کشورها می‌گویند که در چنین ساعات دراز روزه گرفتن بسیار دشوار خواهد بود، بخصوص برای افراد مسن. » زیرااز فحوای این بخشی از آیه قرآن پاک  با استعمال کلیماتی چون ” بسیاری ها دراین کشورها ” پای رجال دیندار و معتقد ی به میان کشانده شده که آنها برویت عقل و خرد متعهد با اصل عبودیت چنین حکم می نمایند که گویا روزه گرفتن در این کشورها بسیار دشوار است !!

کاملأ طبیعی است که وقتی هر فردی از معتقدان به انجام یک اصل عبادی و فریضه الهی اظهار ناتوانی کنند برای شان دوری جستن ازآن فریضه نه تنها یک فرضیه اخلاقی دانیسته میشود بلکه به عنوان یک مؤمن مکلف است تا از روزه گرفتن پرهیز نمایند و طبیعی است که وی بازهم برویت عقل و آگاهی انسانی اش مصلحت اخلاقی و مدنی خود را درقبال  چگونگی انجام فریضه ای که وی به آن مکلف گردانیده شده است ترسیم نماید و باید با درنظرداشت شرائط خاص زندگی عمومی اش خود تصمیم گیری کند که چگونه ، کجا و چه مقداری از مواد ارتزاقی را باید به مصرف برساند ؟ . زیرا اگر زمانی با توجه به حرکت عمومی زمین و کائنات مکلف به یکماه روزه گرفتن بود ، اکنون و در شرائط جدیدی که به وجود آمده بصورت فردی مسؤل ساخته شده  تا مواد ارتزاقی لازم را به مصرف برساند وهرگاه  شرائط تغییر نمود و خود نیز توان مندیی گرفتن روزه را دریافت تحت حکم روزه دار ی قرار میگیرد و طبق محیط زیست معین عمل میکند.البته این نوع فتوی های داعشی شبه مذهبی از درک ناقص ازدین بویژه  از اسلام آنگاه بازار می یابند که اسلام از سوی مبلغان شبه مذهبی خشونت گرأ  به شیوه یک دینی که تصؤر میکنندارزشهای اخلاقی را در فرآیند امر بالمعروف و نهی عن المنکر بصورت خود خواسته و غیر مشروع  با  « نه » گفتن های که ” نرو ” نــکن “  نه بین “ نگو ” نه فهم ” و ده ها نه گفتن های که محصول جهان بینی شکمی مبلغان توظیف شده شبه مذهبی میباشند در میان نسل جدید نهادینه میسازند ، و در برابر انجام چنین رسالت بزرگ مورد پاداش خدا وند بزرگ  واقع میگردند !! اما نه میدانند که نسل جوان امروزی بویژه میلیونها دختروپسری که در قرن بیست ویکم و درجهان دهکده مانند کنونی زندگی میکنند به دنبال دینی هستند که دین شان پاسخگویی نیازهای زمــان شان بــــاشد . از سوی دیگر مبلغان شبه مذهبی جوامع اسلامی با جهان بینی ثابت و راکد و باشیوه های سنگواره ای و متحجرانه متون ارزشمند دینی را چنان مسخ میکنند که گویا وظیفه یافته باشند تا نسل جوان امروزی را دربرابر اخلاق – مذهب آزادی  و استقلال فردی و اجتماعی به اوجی  از نفرت که همسایه در به دیوار خشونت است ملحق سازند . چنانچه گفتیم در نگاه توحیدی به تاریخ  انسان موجودی است که در ماورأی هویت ادیان گذشته انسان برادر انسان  و قرآن نیز که کتاب فطرت الهی  و نقشه راهی برای همه انسان ها و درهمه عصرها  به حساب می آید  انسان این جانشین پروردگار را بر بالهای عقلانیت مهمترین و مقدس ترین منبع  رسالت الهی از خدا تا به خدا رهنمائی میکند و به معراج  ” إنا لله وإنا إلیه راجعون ” میرساند  . اسلام هرگونه سختی و آزار را مردود اعلام میکند و بصورت روشن در سوره المائده مسأله حفظ حرمت ووقاررا نه تنها در حوزه معرفت انسانی بلکه در قلمرو تمامی آنچه که نفَس می کشند و جان دارند  اینگونه بیان میدارد : مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا .

البته در نهضت فکری اسلام جایگاه انسان بحیث موجود دارای اندیشه و تفکر تبیین میگردد وتاریخ نخستین روزگار اسلام گواه بر واقیعتی است  که چگونه جندب بن جناده  یک عرب بدوی بی سواد صحرا گرد در شبه جزیره گمنام عربستان در هویت ابوذر غفاری دارای جایگاه بلندی شده است این بدان معنا ست که اعتقاد ات و باور های اسلامی در در یک جامعه انسانی آنگاه که  در وجود افراد واحادی از مردم به وجدان و اخلاق اجتماعی  مبدل گردد سلامتی جامعه را در برابر آنچه که عوارض و تبعات طبیعی فرهنگ فساد آلود نظام های  حاکم مافیائی محسوب میشوند تضمین میدارد .